DEZENVOLVIMENTU
IHA TIMOR LESTE
Diak…antes atu koalia kona ba
dezenvolvimentu ICT iha Nasaun Timor Leste, hau koko atu Esplika oituan
defenisaun ICT (Informasaun, Komunikasaun Teknologia)…
SAIDA MAK ICT ?
·
Definisau Informasaun, Comunikasaun no Teknologia
katak Media ida ou Instrumentu ida nebe utilija ita atu traferensia dadus, atu
hetan dadus ruma / informasau ka fahe informasaun ba ema seluk no mos bele uja
hodi Komunika ba malu, entre diresaun ida ka diresaun rua, Iha oportunidade
ne mos sei divulga no troka informasaun
no
ideias ba malu entre diresaun ida ka diresaun rua.
· Matenek
Nain Puskur Diknas Indonesia, indetifika TIK iha aspektu rua, mak :
1.
Teknologia Informasaun
2.
Teknologia Komunikasaun
a)
Teknologia
Informasaun mak buat hotu-hotu nebe’e kait ou halai liu ba
Prosesu penggunaan (atu utilija) nudar
Instrumentu nebe’e tulun ita, oinsa Manipula no Pengolahan Informasaun.
b)
Teknologia
Komunikasaun mak buat hotu-hotu nebe’e kait ou halai liu Penggunaan Instrumentu nebe tulun ita
atu prosesu no transfer dadus husi perangkat
ida perangkat seluk.
TIK katak konseptu rua nebe la’o
hamutuk labele haketak. Tane TIK iha definisaun Klean mak aktividade hotu nebe
la sess husi Prosesu, Manipulasaun, pengelolaan no transferensia informasaun entre media.
DEZENVOLVIMENTO ICT IHA TIMOR LESTE
“Kuestaun
Telekomunikasaun, hanesan pilar importante ida ba desenvolvimento
nasaunTimor Leste”
Kolia konaba dezenvolvimento Informasaun Comunikasaun no
Teknolgia, ita la halai dook / sees husi Media Internet, tamba mundo agora
mundo globalijasaun, Iha mundo
Globalisasaun ida precisa Telekomunikasaun ida ke forte no iha flexibilidade ba
fungsaun hotu buat hotu-hotu uja
teknologia, koalia kona globalijasaun Timor Leste mos kete dukur demais
tamba ita agora iha ona ou lao dadaun ho faje ou mundu Globalijasaun. Iha mundo Globalisasaun ida nee
precisa Telekomunicasaun ida ke forte no iha flexibilidade ba fungsaun hotu Nasaun nebee dezenvolve an lais nee nasaun
nebe utulija ICT iha sira nia Nasaun. Tuir relatorio nebe Internet World
status nebe fo iha ASIA, hateten katak
utilisaun Internet iha Timor – Leste sem atingi too 1%. Ho relatorio ida nee
hatudu katak, susar la halimar atu dada moos investor sira mai iha Timor –
Leste, kuandu iha area hanesan Telecomunikasaun nee kontinue karun nafatin i
nia facilidade de servisus nebe limitadu no funsaun Telekomunikasaun balun ke
la funciona ho diak. ida nee akontese , tamba utilija sistema ida nebe la
efisiensia, sistema nebe karun, acessu ba internet nebe konsidera karung liu iha
Mundo.
Revisaun no evaluasaun nebee halao husi AJTL, CNJTL, FONGTIL (Grupo de
trabalho Assunto Ekonomia ho ICT), ICT TIMOR, no KSTL
,hateten katak, durante tinan 5 nia
laran nee, Timor – Telecom ho nia arogansia no inkompetensia atu implemente
servisu basiku ida nebe atu asegura interese povo nian liu husi programa ajuda
komunitaria ba apoios Telekomunikasaun. Programa apoio edukasaun no fornese
acessu graituita ba estudante sira moos la fo importansia ba clientes sira nia
direitu atu hetan facilidades ida ke favoravel, ho hahalok ida nee hateten katak,
Timor Telecom la iha seriadade no la fo importansia ba interesse
desenvolvimento ba iha sector edukasaun no fo supporta ba juventude no
estudante. Ho Acessu Internet ida nebe karung, halo estudante no juventude,
private sector, Governo no institusaun seluk, la iha possibilidade atu kontinua
regularmente ba acessu iha Internet.
BENEFISIU
ICT BA NASAUN TIMOR LESTE
Benifisius
Teknologia Informasaun no Komunikasaun Importante los iha Dezenvolvimentu
Nasaun ida. Iha benifisius TIK nebe bele sente ho direitamente no indireitamente.
Benifisiu Direitamente iha ligasaun ho
servisu nebe prepara tiha ona, maibe
Indireitamente la hanesan direitamente
nia benifisu mak alvo ho dezenvolvimento politiku, infrastrutura,
kontudu, no sistema Apoio (system Pendukunt).
1.
TIK no Redus Pobreja iha Rai
laran
TIK importante tebes iha atu hasae ekonomia, nebe sei inpaktu
redus Probeja rai laran. Realidade buat nebe fo liu Vantagen husi revousaun
inormasaun mak Negosiu (merkadoria) no
Industria. Faktu hatudu nasaun- nasaun
nebe iha ona nivel ekonomia nebe aas mak iha penetrasaun ICT mos ass. Realidade
hatudu buat hotu fo beneficiu liu husi revolusaun infomasaun mak Negosiu no
Industria.
2.
TIK iha Edukasaun
Ba nasaun-nasaun dezenvolvidu, dezafiu iha Edukasaun mak
Oinsa kria Edukasaun nebe kualidade atu ema hotu bele hakat hanesan ba iha
rekursu humanu, haree sektor edukasaun nebe menus liu aula (Laboratorium, livru
(referensia), Professores, fasilidade no selu-seluk tan. Ho TIK mak hasaee
aksesu Rekursu ba eskola no Edukasaun, hasaee metodolojia hanorin no prosesu
Aprejijajen, ho mos hadia efisiensia admistrasaun no instruksional.
3. TIK
i
Igualidade iha Generu
Programa
no Dezenvolvimento Politikus barak nebe sei matan delek ba generu, laiha excesaun nebe kait ho
integrasi TIK. Tuir studi husi Swdish International Development Agency, maske
iha area balu nebe TIK proteje ona Probeja no iha projetu barak haree liu ba
ema kiak. Hanesan kategoria la intrese
ba isu generidade feto , impaktu ida nee
la fo vantage ba feto. TIK fo Oportunidadi ba feto atu inklui direitamente iha commersu
no mos asesu e-government, limitadu Sosiadade kultura nebe durante nee sai dejafiu
hasoru Dezenvolvimentu restrições nebe Durante nee
sai dejafiu hasoru
melhoria Ekonomia
4. TIK
i Saude
TIK
truka fasilita entre arah rua iha pelayanan Sauda ho Komunitas pedalaman dan
terisolasi ho area sidade, kria vigilansia Sistematika liu ba saude nebe
efektiva, fornese asesu nebe deskobre
primeiru peskija Saude, i prepara system edukasaun tutan ba profesional
iha parte saude nia.
5. TIK I Gestaun Rekursu Naturasi
TIK
iha importansia boot iha kuestaun ambiente Sitema Informasaun Geografia atu mapeamentu
Rekursu Naturais no mos atu dada ema nia atensaun konba impaktu estraga floresta
iha ilha i remotos, sistema gestaun no desain intregadu uja TIK bele sai buat
nebe valor liu.
6. TIK, Governo no Governança
Instituto donor internsional barak no governu nasaun nebe dezenvolve
agora, perceber katak
governu nebe lao diak no demokratis i institusi publiku nebe kelola ho diak,
importansia tebes ba aprimoramento kodisaun moris ema pobreja i atu combater a
pobreza. Relasaun nebe Governu ba governu, Governu ho negosiu, i
governu ho komunidade sai espinha dorsal aplikasaun TIK iha Estadu i governo. Objektivu mak atu sai Governu
efektivu no efisensia iha fornese servisu(e-government) sekaligus juaga atu
transparate liu, akuntabel, responsive Partisipante komunidade iha prosesu
demokrasia.
7. TIK
i Paz
Iha mos
aktivitas oin-oin, ajudasaun husi TIK nebe uja atu maneja no Prevene konflik,
Operasi Paz, ajudu ba dejastre i ajudu social, no rekonstruksi no mos kria
Pasca konflitu.
web site ict-tl : www.ict.tl
Maluk sira ho Benefisius sira nee, realidade kona los ita nia
Nasaun Timor Leste…tane keta dukur demais..Mai Timor oan Teknik Informatika
sira hamutuk halao no haree realidade nebe akontese hela iha ita nia rain…Agora
dezenvolvimentu laos iha Boot sira nia liman maibe dezenvolvimentu mos sei lao
sei IT lao nia funsaun ho diak….
“Hamutuk it abele”
0 komentar:
Posting Komentar