DEZENVOLVIMENTU  
 IHA TIMOR LESTE


Diak…antes atu koalia kona ba dezenvolvimentu ICT iha Nasaun Timor Leste, hau koko atu Esplika oituan defenisaun ICT (Informasaun, Komunikasaun Teknologia)…
SAIDA MAK ICT ?
·  Definisau Informasaun, Comunikasaun no Teknologia katak Media ida ou Instrumentu ida nebe utilija ita atu traferensia dadus, atu hetan dadus ruma / informasau ka fahe informasaun ba ema seluk no mos bele uja hodi Komunika ba malu, entre diresaun ida ka diresaun rua, Iha oportunidade ne mos sei divulga no troka informasaun no ideias ba malu entre diresaun ida ka diresaun rua.
·  Matenek Nain Puskur Diknas Indonesia, indetifika TIK iha aspektu rua, mak :
1.    Teknologia Informasaun
2.    Teknologia Komunikasaun
a)    Teknologia Informasaun mak buat hotu-hotu nebe’e kait ou halai liu ba Prosesu penggunaan (atu utilija) nudar Instrumentu nebe’e tulun ita, oinsa Manipula no Pengolahan Informasaun.
b)   Teknologia Komunikasaun mak buat hotu-hotu nebe’e kait ou halai liu Penggunaan Instrumentu nebe tulun ita atu prosesu no transfer dadus husi perangkat ida perangkat seluk.
    TIK katak konseptu rua nebe la’o hamutuk labele haketak. Tane TIK iha definisaun Klean mak aktividade hotu nebe la sess husi Prosesu, Manipulasaun, pengelolaan no  transferensia informasaun entre media.
DEZENVOLVIMENTO ICT IHA TIMOR LESTE
Kuestaun Telekomunikasaun, hanesan pilar importante ida ba desenvolvimento
 nasaunTimor  Leste
Kolia konaba dezenvolvimento Informasaun Comunikasaun no Teknolgia, ita la halai dook / sees husi Media Internet, tamba mundo agora mundo globalijasaun, Iha mundo Globalisasaun ida precisa Telekomunikasaun ida ke forte no iha flexibilidade ba fungsaun hotu buat hotu-hotu uja teknologia, koalia kona globalijasaun Timor Leste mos kete dukur demais tamba ita agora iha ona ou lao dadaun ho faje ou mundu Globalijasaun. Iha mundo Globalisasaun ida nee precisa Telekomunicasaun ida ke forte no iha flexibilidade ba fungsaun hotu Nasaun nebee dezenvolve an lais nee nasaun nebe utulija ICT iha sira nia Nasaun. Tuir relatorio nebe Internet World status nebe fo iha ASIA,  hateten katak utilisaun Internet iha Timor – Leste sem atingi too 1%. Ho relatorio ida nee hatudu katak, susar la halimar atu dada moos investor sira mai iha Timor – Leste, kuandu iha area hanesan Telecomunikasaun nee kontinue karun nafatin i nia facilidade de servisus nebe limitadu no funsaun Telekomunikasaun balun ke la funciona ho diak. ida nee akontese , tamba utilija sistema ida nebe la efisiensia, sistema nebe karun, acessu ba internet nebe konsidera karung liu iha Mundo.
Revisaun no evaluasaun nebee halao husi AJTL, CNJTL, FONGTIL (Grupo de trabalho Assunto Ekonomia ho ICT), ICT TIMOR, no KSTL ,hateten katak, durante tinan 5 nia laran nee, Timor – Telecom ho nia arogansia no inkompetensia atu implemente servisu basiku ida nebe atu asegura interese povo nian liu husi programa ajuda komunitaria ba apoios Telekomunikasaun. Programa apoio edukasaun no fornese acessu graituita ba estudante sira moos la fo importansia ba clientes sira nia direitu atu hetan facilidades ida ke favoravel, ho hahalok ida nee hateten katak, Timor Telecom la iha seriadade no la fo importansia ba interesse desenvolvimento ba iha sector edukasaun no fo supporta ba juventude no estudante. Ho Acessu Internet ida nebe karung, halo estudante no juventude, private sector, Governo no institusaun seluk, la iha possibilidade atu kontinua regularmente ba acessu iha Internet.
BENEFISIU ICT BA NASAUN TIMOR LESTE
Benifisius Teknologia Informasaun no Komunikasaun Importante los iha Dezenvolvimentu Nasaun ida. Iha benifisius TIK nebe bele sente ho  direitamente no indireitamente. Benifisiu  Direitamente iha ligasaun ho servisu nebe prepara tiha ona,  maibe Indireitamente la hanesan direitamente  nia benifisu mak alvo ho dezenvolvimento politiku, infrastrutura, kontudu, no sistema Apoio (system Pendukunt).
1.      TIK no Redus Pobreja iha Rai laran
TIK importante tebes iha atu hasae ekonomia, nebe sei inpaktu redus Probeja rai laran. Realidade buat nebe fo liu Vantagen husi revousaun inormasaun mak Negosiu (merkadoria)  no Industria. Faktu  hatudu nasaun- nasaun nebe iha ona nivel ekonomia nebe aas mak iha penetrasaun ICT mos ass. Realidade hatudu buat hotu fo beneficiu liu husi revolusaun infomasaun mak Negosiu no Industria.
2.      TIK iha Edukasaun
Ba nasaun-nasaun dezenvolvidu, dezafiu iha Edukasaun mak Oinsa kria Edukasaun nebe kualidade atu ema hotu bele hakat hanesan ba iha rekursu humanu, haree sektor edukasaun nebe menus liu aula (Laboratorium, livru (referensia), Professores, fasilidade no selu-seluk tan. Ho TIK mak hasaee aksesu Rekursu ba eskola no Edukasaun, hasaee metodolojia hanorin no prosesu Aprejijajen, ho mos hadia efisiensia admistrasaun no instruksional.
3.      TIK  i   Igualidade iha Generu
Programa no Dezenvolvimento Politikus barak nebe sei matan delek ba generu, laiha excesaun  nebe kait ho integrasi TIK. Tuir studi husi Swdish International Development Agency, maske iha area balu nebe TIK proteje ona Probeja no iha projetu barak haree liu ba ema kiak.  Hanesan kategoria la intrese ba isu generidade feto , impaktu  ida nee la fo vantage ba feto. TIK fo Oportunidadi ba feto atu inklui direitamente iha commersu no mos  asesu  e-government, limitadu Sosiadade kultura nebe durante nee sai dejafiu hasoru Dezenvolvimentu  restrições nebe Durante nee sai dejafiu hasoru melhoria Ekonomia
4.      TIK  i  Saude
TIK truka fasilita entre arah rua iha pelayanan Sauda ho Komunitas pedalaman dan terisolasi ho area sidade, kria vigilansia Sistematika liu ba saude nebe efektiva, fornese asesu  nebe deskobre primeiru peskija Saude, i prepara system edukasaun tutan ba profesional iha parte saude nia.
5.       TIK I Gestaun Rekursu Naturasi
TIK iha importansia boot iha kuestaun ambiente Sitema Informasaun Geografia atu mapeamentu Rekursu Naturais no mos atu dada ema nia atensaun konba impaktu estraga floresta iha ilha i remotos, sistema gestaun no desain intregadu uja TIK bele sai buat nebe valor liu.
6.       TIK, Governo no Governança
Instituto donor internsional barak no governu nasaun nebe dezenvolve agora, perceber katak governu nebe lao diak no demokratis i institusi publiku nebe kelola ho diak, importansia tebes ba aprimoramento kodisaun moris ema pobreja i atu combater a pobreza.  Relasaun nebe  Governu ba governu, Governu ho negosiu, i governu ho komunidade sai espinha dorsal aplikasaun TIK iha Estadu i governo. Objektivu mak atu sai Governu efektivu no efisensia iha fornese servisu(e-government) sekaligus juaga atu transparate liu, akuntabel, responsive Partisipante komunidade iha prosesu demokrasia.
7.      TIK i Paz
Iha mos aktivitas oin-oin, ajudasaun husi TIK nebe uja atu maneja no Prevene konflik, Operasi Paz, ajudu ba dejastre i ajudu social, no rekonstruksi no mos kria Pasca konflitu.

web site ict-tl : www.ict.tl
Maluk sira ho Benefisius sira nee, realidade kona los ita nia Nasaun Timor Leste…tane keta dukur demais..Mai Timor oan Teknik Informatika sira hamutuk halao no haree realidade nebe akontese hela iha ita nia rain…Agora dezenvolvimentu laos iha Boot sira nia liman maibe dezenvolvimentu mos sei lao sei IT lao nia funsaun ho diak….
“Hamutuk it abele”

0 komentar:

Posting Komentar

 
FOINSAE INFORMATICA © 2016. All Rights Reserved. Powered by Blogger
Top